Nobel ödülü, insanlık gelişimine katkısı bulunanları onurlandırmak için verilen, dünya genelindeki en prestijli ödüllerden biridir. Nobel derneği tarafından ilgili yıl içerisinde seçilmiş olan, hayata geçirdikleri eylemleri ile fark yaratan kişiler, Nobel ödülüne layık görülmektedir. Nobel ödülü tarihine bakıldığında, ilk ödüllerin 1901 yılında verilmeye başlandığı görülmektedir. Nobel ödüllerinin her yıl 10 Aralık tarihinde verilmesinin nedeni ise o tarihin Alfred Nobel’in ölüm yıl dönümü olmasıdır. 27 Kasım 1895 yılında Alfred Nobel’in vasiyetnamesi kapsamında açıklanan bildiri ile başlayan Nobel ödülü geleneği, günümüzde de geçerliliğini sürdürmeye devam etmektedir.
Alfred Nobel Kimdir?
1833 tarihinde, Stockholm’de dünyaya gelen Alfred Nobel mucit ve mühendis bir baba ile ev hanımı annenin yedi çocuğundan biridir. Babasının mayın ve makine parçası üreticisi olması nedeniyle, Alfred Nobel çocuk yaşlarından itibaren mühendislik alanına ilgi göstermekteydi. Alfred Nobel’in meraklı ve zeki bir çocuk olmasından dolayı, ailesi eğitimini özel öğretmenler tarafından almasını sağlamıştır. Alfred Nobel doğa bilimleri, edebiyat ve farklı diller konusunda eğitimler almıştır.
5 ayrı dili akıcı şekilde konuşabilen Alfred Nobel, kimya mühendisliği eğitimi ile çalışmalarını bu doğrultuda şekillendirmiştir. Nobel mühendislik çalışmalarına nitrogliserin üzerine yoğunlaşarak devam etmiştir. Çalışmalarını yürütürken yaşanan talihsiz bir kazada ise küçük kardeşi ve dört çalışma arkadaşını yitirmiştir. Bu olaydan sonra Alfred Nobel’in Stockholm dışına çalışmalarını yürütmesi yasaklanmıştır. Mevcut koşulları Nobel’i bireysel çalışmalara yönlendirmiştir.
1865 yılında ilk fabrikasını kuran Alfred Nobel, aynı yıl çalışmalarının sonucunu aldığı dinamit barutunu bularak, tarihe imza atmıştır. 1877 yılına gelindiğinde ise “Balistit” adını verdiği yeni bir barut çeşidini yaratmıştır. 1879 yılında Paris’e yerleşen Alfred Nobel, buradaki laboratuvarında dumansız barutu meydana getirmeyi başarmıştır. Alfred Nobel yaşamı boyunca insanlığa hizmet etmek için çalışmıştır. Tarihe dinamitin mucidi olarak adını yazdıran Nobel, 1896 yılında beyin kanaması nedeniyle hayata gözlerini yummuştur.
Alfred Nobel Vasiyeti Nedir?
Nobel ödüllerinin geçmişten günümüze devam etmesini sağlayan “Alfred Nobel Vasiyeti” birçok kişi tarafından merak edilmektedir. Nobel’in hazırlamış olduğu ve ölümünden kısa süre sonra açıklanan vasiyetinde aşağıda yer alan maddeler bulunmaktadır.
- Sahip olduğum tüm gayrimenkuller ve servetimin tamamı dağıtılmalıdır.
- Kapital, güvenli şekillerde fon içerisinde toplanmalıdır.
- Fonda toplanmış olan gelirler, her yıl düzenli olarak insanlığa büyük hizmetler sunan kişilere dağıtılacaktır.
- Fon geliri beş kategoriye ayrılacaktır.
- Fonun ilk kısmı “Fizik” alanında en iyi keşfi gerçekleştiren kişiye verilecektir.
- İkinci kısım “Tıp” veya “Fizyoloji” alanında gerçekleşen en büyük keşfin sahibine iletilecektir.
- Üçüncü kısım “Kimya” alanında en güçlü keşif yapan kişiye verilecektir.
- Dördüncü kısım “Edebiyat” alanında en iyi eser sahibi kişiye iletilecektir.
- Son ve beşinci kısım ise “Uluslararası Barış ve Kardeşlik” alanında en güçlü çalışmayı gerçekleştiren kişiye verilecektir.
- Kimya ve Fizik alanlarında yapılan tüm keşifler, “İsveç Bilim Konseyi” tarafından değerlendirilecektir.
- Tıp alanındaki keşiflerin değerlendirilmesi ise Stockholm “Caroline Enstitüsü” tarafından yapılacaktır.
- Edebiyat ve dünya barışı alanındaki ödüller ise “İsveç Parlamentosu”nun 5 kişiden oluşan heyeti tarafından seçilecektir.
- En büyük dileğim ise ödüllerin seçilmiş adaylara dağıtılırken anlaşmazlık yaşanmaması yönündedir. Ödülü alacak kişinin milliyeti değil insanlığa katkısı değerlendirilmelidir.
Nobel Vakfı Ne Zaman Kurulmuştur?
29 Haziran 1900 yılında kurulan Nobel Vakfının kurucusu ise Ragnar Sohlman ’dır. Nobel Vakfı, Alfred Nobel’in vasiyetini gerçekleştirmek üzere kurularak, hayata geçirilmiştir. Nobel vakfında, Nobel ödüllerinin idaresi ve finansal yönetimi gerçekleşmektedir. Nobel vakfı aynı zamanda “Nobel Enstitüsü”nü harici olarak temsil etmektedir. Vakıf, bilim alanında gerçekleşen önemli gelişmelerle ve sosyo kültürel konularla ilgili sempozyumlar da düzenlemektedir. Nobel vakfında, dünya genelinde tüm bilimsel alanlarda çeşitli etkinliklerde oluşturulmaktadır. “Nobel Sempozyumu” düzenlemeleri de yine vakıf tarafından yürütülmektedir. Nobel ödülüne layık görülen kişilerin, ödül olarak aldıkları para miktarları da vakıf tarafından belirlenmektedir.
Nobel Madalyası Nedir?
Alfred Nobel’in vasiyeti üzerinde, her yıl düzenli olarak gerçekleştirilen Nobel ödül törenlerinde “Nobel Madalyası” verilmektedir. Nobel madalyası, ilgili yıl içerisinde dünyada fark yaratan gelişmelere imza atan kişileri onurlandıran, sembolik bir madalyadır. Nobel ödülü madalyası ilk olarak 23 ayar altından yapılmıştır. İlerleyen yıllarda madalya, 24 ayar altın ve 18 ayarlık yeşil altının karışımından yapılmaya başlanmıştır. Nobel ödülü madalyası 66 mm çapındadır. Nobel madalyasının kalınlığı ise 2.4 mm ile 5.2 mm arasında değişmektedir.
Nobel Ödülleri Nasıl Belirlenir?
Birçok kişinin merak ettiği konuların başında Nobel ödüllerinin neye göre verildiği gelmektedir. Nobel ödülleri, Alfred Nobel’in vasiyeti içerisinde belirtmiş olduğu üzere 5 ayrı alanda verilmektedir. Bunlar;
- Fizik
- Tıp veya Fizyoloji
- Kimya
- Edebiyat
- Uluslararası Barış ve Kardeşlik olarak sıralanmaktadır.
Ancak 1968 yılında bu kategorilere “Ekonomi” alanında verilen Nobel ödülü de eklenmiştir. Ekonomi kategorisindeki ilk Nobel ödülü ise Sveriges Riksbank ve Merkez Bankası arasında paylaştırılırken, ödülün verilme nedeni İsveç hükümeti ekonomisine katkıları olarak açıklanmıştır. Alfred Nobel’in vasiyeti üzerine gerçekleşen ilk Nobel töreni ve ilk Nobel ödülü 1901 yılında verilmeye başlanmıştır. Nobel ödülleri, Alfred Nobel’in vasiyeti içerisinde belirtmiş olduğu kurumlar tarafından belirlenmektedir.
Nobel Ödülüne Kimler Aday Gösterilir?
Nobel ödüllerine kişi yada kurumlar kendilerini aday olarak göstermezler. Nobel vakfınca belirlenen aday listesi ise aşağıdaki gibidir.
- Devlet başkanları
- Ulusal meclis üyeleri
- Ulusal hükümet üyeleri
- Kabine üyeleri ve Bakanlar
- Uluslararası adalet divanı
- Uluslararası daimi tahkim mahkemelerinin üyeleri
- Üniversitelerin profesörleri
- Üniversitelerin rektörleri
- Üniversitelerin direktörleri
- Dış politika enstitülerinin müdürleri
- Barış araştırma enstitüleri
- Daha önce Nobel ödülüne aday gösterilenler
- Daha önce Nobel ödülü kazanmış olan kurum ve kuruluşlar
- İlgili kurum ve kuruluşların yönetim kurulu üyeleri
- Nobel komitesi güncel yada eski üyeleri
- Nobel komitesi eski danışmanları
Nobel Ödülü Seçim Komitesi
Nobel ödülleri, Alfred Nobel’in vasiyeti kapsamında belirtilen komiteler tarafından belirlenmektedir. Nobel ödülü adaylarının değerlendirilmesi için oluşturulan seçim komitesi aşağıdaki şekilde sıralanmaktadır.
- Fizik ve Kimya alanında / İsveç Bilim Konseyi
- Tıp alanında / Caroline Enstitüsü
- Ekonomi alanında / İsveç Kraliyet Akademisi
- Edebiyat alanında / İsveç Akademisi
- Uluslararası Barış alanında / Norveç Nobel Komitesi
Nobel ödülleri, belirlenmiş alanlarda uluslararası seviyede başarılara imza atmış kişi yada kurumlara verilmektedir. Yukarıda belirtilen komiteler, değerlendirme sonuçlarından sonra seçilen kişi yada kurumları Nobel madalyası, Nobel diploması ve miktarı her yıl güncellenen para ödülleri ile onurlandırılır. Nobel ödülündeki yer alan bir kategoride, birden fazla kişi ödül alabilmektedir. Para ödülü ise kişi sayısına göre paylaştırılmaktadır. Nobel ödülleri her yılın Ekim ayında açıklanmaktadır. 10 Aralık olan Alfred Nobel ölüm yıldönümünde ise ödüller sahipleri ile buluşmaktadır.
İlk Nobel Ödülleri Kimlere Verilmiştir?
1901 yılının Aralık ayında verilmeye başlanan Nobel ödülleri 5 ayrı kategoride sahiplerini bulmuştur. İlk Nobel ödülü alan kişi ve kurumlar aşağıdaki şekilde sıralanmaktadır.
- Fizik alanında ilk Nobel ödülü röntgen ışınlarının mucidi “Wilhelm Conrad Röntgen”e verilmiştir.
- Kimya alanındaki ilk Nobel ödülü ise çözeltiler üzerinde gerçekleştirmiş olduğu çalışmaları nedeniyle “Jacobus Henricus Van’t Hoff”a verilmiştir.
- Fizyoloji ve Tıp alanındaki ilk Nobel ödülünü, difteri üzerinde gerçekleştirdiği çalışmalar ile uzman “Emil Adolf Von Behring” almıştır.
- Edebiyat alanındaki ilk Nobel ödülüne ise şair “Sully Prudhomme” layık görülmüştür.
- Uluslararası Barış ve Kardeşlik alanındaki ilk Nobel ödülü iki kişi arasında paylaştırılmıştır. Bunlar; Kızılhaç Teşkilatının kurucularından “Jean Henry Dunant” ve uluslararası Hakemlik Kurumu kuruluşundaki katkılarından dolayı “Frederic Passy De” olarak belirtilmektedir.
- Ekonomi alanındaki ilk Nobel ödülü ise 1969 yılında, yine iki kişi arasında paylaştırılmıştır. İlki Ekonometri Bilim Dalı Kurucusu “Nor nar Anton Kittil Frisch” olurken, ikincisi başarılı ekonomik analizlere imza atan iktisatçı “Jan Tinbergen” olarak tarihe geçmiştir.
Nobel ödülüne aday gösterilerek, ödülü almaya hak kazanan ilk kadın ise kimyager ve fizikçi “Marie Curie” olarak belirtilmektedir. İki farklı alanda Nobel ödülü alan ilk kişi ise kimyager “Linus Pauling” olmuştur. Pauling 1954 yılında Nobel Kimya ödülünü, 1962 yılında ise Nobel Barış ödülünü almaya hak kazanmıştır.
Nobel Ödülü Alan Türkler Kimlerdir?
Dünya genelinde en prestijli ve özel ödüllerden biri olan Nobel ödülleri, ülkemizden tanıdık isimleri de aday olarak göstermiştir. Nobel ödülünü kazanmış olan ilk Türk ise dünyaca ünlü yazar “Orhan Pamuk”tur. 2006 yılındaki Nobel Edebiyat ödülüne layık görülen Orhan Pamuk, popülerliğini bu ödül ile daha da arttırmıştır. Nobel komitesi 2006 yılında gerçekleşen ödül töreninde Orhan Pamuk için “yaşadığı şehrin melankolik ruhunu en iyi şekilde yansıtırken, kültür çatışmalarını en etkileyici biçimde işlemiştir” ifadesini kullanmıştır.
Nobel ödülü almaya hak kazanan ikinci Türk ise “Prof. Dr. Aziz Sancar”dır. Prof. Dr. Aziz Sancar Nobel ödül komitesi tarafından “Nobel Kimya Ödülü”ne layık bulunmuştur. Sancar’ın bu ödüle aday gösterilmesi ve seçilmesi konusunda Nobel komitesinin yaptığı açıklama ise “Hücrelerin hasar görmüş DNA’ları onarmış olduğu, genetik bilgilerinin ise korunduğuna ait haritalandırma çalışmaları” nedeniyle onurlandırılmış olduğu belirtilmiştir. Ülkemizin bilinirliğini dünya çapında özel bir noktaya çıkaran bu iki Türk, günümüzde almış oldukları Nobel ödülleri ile hala konuşulmaya devam etmektedir.
