Güneş fırtınası ve hangi etkileri beraberinde getireceği büyük bir merakla inceleniyor. Hayatımıza yıllar önce girmiş bir olay olan güneş fırtınası birçok araştırmacının da ilgisini çekiyor. Bir nükleer patlama kadar tehlikeli olmasa da olası bir güneş fırtınası hayatımızı doğrudan etkileyecek gibi görünüyor. Geçmiş yıllarda yaşanmış olan güneş fırtınaları ile ilgili bilgiler ışığında uzmanlar da çeşitli araştırmalar yapıyor. Yüzyıllar önce gerçekleşen güneş fırtınaları yaşandığı zamanların teknolojisi ile birlikte düşünüldüğünde büyük çaplı bir etki doğurmamış gibi görünse de bu durum günümüz için geçerli değil. Teknoloji çağında yaşadığımız için böyle bir doğal olay ile hayatımızın ne kadar etkileneceğini tahmin edenler uzmanlar da var. İletişim araçlarımız artık tamamen teknolojik ve elektrik ile entegre bir şekilde çalışıyor. Bu yüzden yüzyıllar önce yaşanmış güneş fırtınaları ile günümüzde yaşanacak güneş fırtınaları aynı etkileri doğurmaz. Uzmanlar bu konu ile ilgili bilimsel çalışmalar yapıyor ve dünyayı bekleyen olası güneş fırtınaları ile ilgili tahminlerde bulunuyor. Biz de bu yazımızda güneş fırtınasını ve güneş fırtınasının iletişim araçlarına etkisini sizler için araştırdık.
Güneş Fırtınası Nedir?
Güneş, nükleer kaynaşma ile ısı ve ışık üretir. Güneş’in içi ve yüzeyi çok yüksek sıcaklıktadır. Bu sıcaklık o kadar fazladır ki güneş yüzeyinde elektronlar atomlardan kopmaya başlar. kopan bu elektronlar serbest bir şekilde hareket edemez. Sıcak gazın içinde belirli bir döngü ile hareket eden elektronlar manyetik alan çizgilerini izler biçimde hareket eder. Bu elektronlar burada mat bir ışık saçar ve bunun ismi plazmadır. Elektrik yükü taşıyan elektronlar plazm içinde iken manyetik alanlar meydana getirir ve bu manyetik alanlara hapsolur. Tüm bunlar yaşanırken güneş kendi çevresinde dönmeye devam eder. Bu sebeple de manyetik alan çizgileri birbirine dolanır. Bükülen manyetik alan çizgileri ani bir şekilde kopunca da plazmalar uzaya boşalır. Bu olay ile birlikte morötesi ve diğer başka ışınlar yayılmaya başlar. Serbest elektronlar, protonlar, helyum çekirdekleri hızla uzaya savrulur ve sonrasında güneş rüzgarı ortaya çıkar. Bu olaya da güneş parlaması ismi verilmiştir.
Bazı durumlarda ise plazma boşalması büyük bir şok dalgası ile birlikte gerçekleşir. Bu sırada güneş parlamasından çok daha etkili bir şekilde plazma bulutu yayılmaya başlar. Plazma bulutunun yayılmasına da taçküre kütle akımı denir. Yüklü ve enerji dolu parçaları taçküre kütle akımı çok hızlı bir biçimde yayar. Uzaya milyonlarca tonluk süper sıcak plazmalar püskürür ve radyasyon miktarı en üst seviyelere çıkmaya başlar. İşte güneş parlaması ve taçküre kütle akımı aynı anda gerçekleşirse güneş fırtınası meydana gelir.
Güneş fırtınaları zararlı ışınları ortaya çıkarır. Büyük bir patlama gerçekleşirse milyonlarca ton madde uzayın milyonlarca kilometre derinliğine saçılabilir.
1582 Güneş Fırtınası
1582 yılında meydana gelen Güneş Fırtınası o dönemler halka büyük bir korku salmıştı. Büyük bir ateşe benzetilen ve Büyük Yangın olarak isimlendirilen güneş fırtınası, 1582 yılında gerçekleşmiştir. Üç gün süren bu güneş fırtınası dünyada eşi benzeri görülmemiş bir durum olarak nitelenmiş ve dönemin teknolojik gelişmeleri gereğince büyük bir netlik kavuşamamış, halk tarafından gökyüzünde çıkan bir yangın olarak belirtilmiştir. Dönemin kaynakları bu güneş fırtınasını, gökyüzünün alevler içinde yanması olarak betimlemiştir. 1582 yılında gerçekleşen güneş fırtınası üç gün sürmüş, önce Avrupa sonrasında da Asya kıtasını etkisi altına almıştır. O dönemde teknolojik aletler icat edilmediği için büyük bir hasara sebep olmamıştır.
Carrington Olayı (1859 Güneş Fırtınası)
Carrington Olayı, 1859 yılında gerçekleşen güneş fırtınasına verilen isimdir. 1 Eylül 1859 yılında döneminin en önemli astronomlarından biri olarak kabul edilen Richard Carrington, özel gözlemevinde gözlem yaptığı sırada güneş yüzeyinde lekelenmeler olduğunu fark eder. Bu olayın hemen arkasından ani bir şekilde parlak ışık patlaması yaşanır ve bu parlak ışıkların boyutu gitgide büyür. Olayın olduğu günün gecesi yani 2 Eylül’de sabaha karşı bütün dünyada gökyüzü mor yeşil ve kırmızı renkli Auroralar (renkli ışımalar) ile kaplanır. O dönemde yaşayan insanların notlarına göre o gece hava tıpkı gündüz gibi aydınlanmış ve insanlar gün ışığındaymış gibi kitaplarını ya da gazetelerini başka hiçbir ışığa ihtiyaç duymadan okuyabilmiş. Bu olay sırasında herkes fark etmese de büyük çaplı sıkıntılar da meydana gelmiştir. O dönem kullanılan teknolojik aletlerden biri olan telgraf sistemi bozulmuş, iletişim büyük bir sekteye uğramıştır. Yoğun elektromanyetik sebebiyle kablolara elektrik veren bataryalar çıkarılsa bile telgraflar kendi kendine çalışmaya devam etmiş sonrasında da kullanılmaz hale gelmiştir. Bu olaya Carrington Olayı denmesinin sebebi de bu güneş fırtınasını fark eden kişinin Richard Carrington olmasıdır. Tıpkı 1582 yılında yaşanan güneş fırtınası gibi 1859 yılında yaşanan güneş fırtınası da günümüz ile kıyaslanacak olursa büyük çaplı etkiler doğurmamıştır. Bunun da en temel sebebi günümüz teknolojisi ile o dönemin teknolojik gelişmeleri arasındaki farktır.
Güneş Fırtınalarının Döngüsü
Güneş fırtınaları birkaç dakika ile birkaç saat arasında sürebilir. Bu kısa sürede dahi insanlık tarihi boyunca kullandığımız enerjiden binlerce kat daha fazla güç üretmektedir. Bu fırtınalar 11 yıllık güneş döngüsüne tabi olarak gerçekleşir. Güneş fırtınaları güneşin etkin olduğu dönemlerde gerçekleşmez. Güneşin etkin olmasından birkaç yıl sonra gerçekleşir. Şu anda yeni bir güneş döngüsü gerçekleşiyor ve bu sebeple önümüzdeki yıllarda güneş etkinliği gerçekleşmesi tahmin ediliyor.
Güneş Fırtınası Tekrar Gerçekleşecek Mi?
Bazı bilim insanları Güneş Fırtınası felaketinin üzerinden yıllar geçmesine rağmen güneş fırtınasının tekrar meydana gelebileceği konusunda uyarılarda bulunuyor. Geçtiğimiz aylarda meydana gelen Güneş yüzeyindeki patlamalar bu endişeleri tekrar gün yüzüne çıkardı. Bu patlamalar sebebiyle gezegenimiz Dünya’nın jeomanyetik fırtınaların hedefi olduğunu belirten uzmanlar, güneş faaliyetlerinin günümüzde yeniden artışlar göstermeye başladığını dile getiriyorlar. Uzmanlardan bazıları da gelecek dönemde güneş döngüsünde meydana gelecek olan patlamaların en yüksek seviyeye çıkacağını ve dünyanın bu durumdan fazlasıyla etkileneceğini belirtiyor. Bu bilgilerin ışığında yapılan tahminlere göre ise güneş döngüsünün uyanmaya başladığı ve güneş fırtınasının 2025 yılında gerçekleşmesi ihtimali olduğu vurgulanıyor.
İletişim Araçlarına Etkisi Ne Olur?
Az önce de bahsettiğimiz gibi güneş fırtınaları yaşandığı yıllara bakıldığı zaman büyük çaplı etkiler doğurmamıştır. Çünkü o dönemlerde şu an içerisinde bulunduğumuz teknoloji çağı gibi teknoloji ve internet kullanımı yoktur. Fakat Carrington Olayı bize bazı ipuçlarını da veriyor. O dönemde iletişim aracı olarak kullanılan telgraflar, güneş fırtınasının beraberinde getirdiği etkiler ile birlikte kullanılamaz hale gelmiştir.
Uzmanlara göre de güneş fırtınası yıkıcı etkileri beraberinde getirir. 1989 yılında gerçekleşen bir güneş fırtınasında Kanada’nın neredeyse tamamında 9 saatlik bir elektrik kesintisi meydana gelmiştir ve bu durumdan 6 milyona yakın insan etkilenmiştir. Bu olay sırasında Amerika Birleşik Devletlerinde de bazı güç transformatörlerinin eridiği görülmüştür.
2005 yılında meydana gelen bir başka güneş fırtınası olayında da tüm dünyayı etkileyecek bir GPS kesintisi meydana gelmiştir. Bu GPS kesintisi 10 dakika sürmüştür. 10 dakika kulağa her ne kadar kısa bir süre gibi gelse de GPS sistemleri için fazlasıyla önemli kayıpları meydana getirmiştir. Olayın yaşandığı 10 dakika içerisinde havada uçuş halinde bulunan uçaklar konum bilgisi alamamıştır. Bu durum binlerce uçak için bir facia olacak niteliktedir. Geçtiğimiz dönemlerde yaşanan güneş fırtınaları iletişim ağlarında büyük sıkıntılar meydana getirmiştir. 1989 ve 2005 yıllarında gerçekleşen güneş fırtınaları Carrington Olayı ile kıyaslandığı zaman çok küçük fırtınalar olarak bilinir. Carrington Olayı gibi bir güneş fırtınasının günümüzde meydana gelmesi ihtimali bile uzmanları korkutuyor. Çünkü içinde bulunduğumuz bu dönemde meydana gelecek bir güneş fırtınası tüm dünyayı büyük bir felaketin eşiğine getirebilir. Birçoğumuz elektronik sistemlere entegre bir şekilde yaşıyoruz. Azımsanmayacak kadar fazla insan elektronik sistemler üzerinde maddi gelir elde ediyor. Elektrik kullanımı herkesin hayatında çok önemli bir yere sahip. Olası bir güneş fırtınası sırasında telefon ve internet kablolarının yanabileceği, GPS sistemlerinin tamamen çökeceği ihtimalleri yüksek olaylar olarak görülüyor. Uzmanların tahminlerinden bir diğeri de bugün gerçekleşecek olan güneş fırtınasının Amerika Birleşik Devletlerinde 600 milyar ile 2.6 trilyon dolar gibi bir zarara yol açacağı oluyor. Şiddetli bir güneş fırtınasında sayısı tahmin edilemeyecek kadar fazla transformatörün yanacağı da tahminler arasında yer alıyor. Bu kadar çok transformatörün yanması da elektriğin en az 1 ay en fazla 2 yıl yok olması anlamını taşıyor. Tabi ki bu ihtimal Amerika Birleşik Devletleri için geçerli oluyor. Daha az gelişmiş ya da gelişmekte olan ülkeler için bu süre çok daha uzun olabilir. Elektriğe ulaşımın olmaması demek dünya çapında büyük bir felakete yol açar. İletişimin elektronik aletler ile yapıldığı günümüzde 1 saatlik elektrik kesintileri dahi büyük hasarlara yol açıyor. 1 aylık elektrik kesintisi ekonomik, sosyal sıkıntıların en yüksek seviyelere çıkmasını da tetikler. İş dünyası büyük bir sekteye uğrar, sosyal haberleşme ağları kullanılamaz hale gelir. Güneş fırtınası sebebiyle yayılan radyasyonlar hayatımızın bir parçası olan cep telefonlarını da tamamen kullanılamaz hale getirir. Olası bir güneş patlaması, küresel bir iletişim sorunu ile karşı karşıya kalmamız anlamına geliyor.
