Tarihin akışını değiştiren isimlerden biri de Henry Ford! Kurduğu otomobil şirketi sayesinde çoğu insanın hayat tarzını değiştiren bir isim olan Henry Ford, yaşadığı yüzyılı ve sonrasını fazlasıyla etkiledi. Hikayesi ile çoğu girişimciye örnek olan sanayici, bugün hala sıkça adından söz ettiriyor. Kurduğu şirket Ford Motor Company, hala hizmet veriyor ve çoğu kişinin günde onlarca kez kullandığı araçları üretiyor. Mühendislere de ilham olan Henry Ford’un hayatı, girişimleri, kurduğu Ford Motor Company, öncülüğünü ettiği üretim sistemi Fordizm ve hayatına dair her şey bu yazımızda!
Henry Ford Kimdir?
Tam ismi Henry Martin Ford olan sanayici 30 Temmuz 1863 yılında Amerika Birleşik Devletleri’nin Michigan eyaletinde dünyaya geldi. İrlanda kökenli bir ailenin çocuğuydu ve kendisinden küçük beş kardeşi ile birlikte sıradan sayılabilecek bir hayat yaşıyordu.
12 yaşında annesini kaybetmesiyle birlikte hayatındaki ilk travmasını yaşadı. Bu duygusal ve zor zamanlarını kendisi için kurduğu küçük bir mekanik atölyede geçirmeye başladı. Birçok boş zamanı vardı ve bu boş zamanlarını bu atölyede makinelerle ilgilenerek geçiriyordu. Bu ilgi sonuç verdi ve 15 yaşında ilk buharlı makinesini yaptı.
1879 yılında bu atölye ile sınırlı kalmamaya karar verdi ve yaşadığı şehir olan Detroit’te bir şirketin atölyesinde çırak olarak görev almaya başladı. Bu sırada cep saatlerini onarma görevi ondaydı, bu alanda uzmanlaşmaya başladı.Cep saatlerini uygun fiyata üretme planları üzerinde çalıştı. Ama çok kısa bir süre sonra bu planından vazgeçti.
1882 senesinde başka bir şirkette buharlı makine montörü olarak işe girdi. Bu işte de çok uzun bir süre geçirmeden Westinghouse Company’de benzin motorları üzerinde çalışmak için işe başladı. Bu sıralarda çiftçi bir ailenin kızı olan Clara J. Bryant ile evlendi ve kendisine ait bir kereste fabrikası kurdu. Maddi durumu iyiye gitmeye başladı. 1891 senesinde uzun yıllarca dost kalacağı Thomas Edison’un Edison İlluminating Company isimli şirketinde mühendis olarak işe başladı. 1893 yılında üstün çalışmalarından dolayı baş mühendis olma şansını yakaladı. Burada hem yanmalı motorlar üzerinde çalışma fırsatı bulmuştu hem de iyi bir kazanç sağlıyordu.
Henry Ford’un İlk Aracı
Henry Ford, şirkette çalışırken çok sayıda deney yaptı. Bu deneyleri makinelerle yapıyordu ve en büyük amacı bir araç yapmaktı. Bu deneyler 1896 yılında amacına ulaştı. Henry Ford hayvan gücüyle değil insan gücüyle kendiliğinde çalışan dört tekerlekli bir araç yaptı! İlk Ford motorunu hayata geçirmeyi başardı. Sonrasında ise ilk Ford arabasını tasarladı. Bu arabanın ismi Ford Quadricycle’dı.
1898 yılında Edison’un şirketinden istifa etti ve Detroit isimli kendisine ait bir otomobil şirketi kurdu. Bu şirket çok uzun ömürlü olamadı. Kurulmasından kısa bir süre sonra iflas etti. Küçük yaşından beri zorluklar karşısında güçlü duran ve asla pes etmeye Henry Ford bu iflasın etkilerini de hemen atlattı. Yarış arabaları tasarlamaya başladı. Sweepstakes isimli meşhur yarış arabası 10 Ekim 1901 yılında bir yarışta zafer kazandı. Bu Henry Ford için müthiş yükselişin sadece başlangıç adımıydı!
Henry Ford ve Ford Motor Şirketi
Bu başarıların ardından çalışmalarına hız kesmeden devam eden Henry Ford, 1903 yılında Ford Motor Şirketi’ni kurdu. Bu şirketin hisselerinin yüzde 25’ine sahipti ve şirkette hem başkan yardımcılığı hem de baş mühendislik görevlerini üstleniyordu. Bu şirketin kurulması otomobil dünyasında tarihi değiştirecek kadar çok önemli bir adımdı. Doğduğu şehir olan Detroit’te kurulan Ford Motor Şirketi, ilk zamanlar günde yalnızca bir yada iki araba üretiyordu. Farklı şirketlerden gelen parçaları birleştirme görevini iki üç erkek üstlenmişti. Yine 1903 yılında şirket tarafından üretilen ilk otomobil satışa sunuldu. Bu gelişme ile birlikte Henry Ford şirketin başkanı oldu!
T Model Araç
Henry Ford, durmaksızın çalışmaya devam etti ve 1908 yılında T Model Aracı tanıttı. Bu aracı tasarlarken amaç en iyi malzemeyle en kısa sürede en iyi ve en uygun fiyatlı aracı ortaya çıkarmaktır. O dönemlerde araçlar çok pahalıydı ve her ailede bulunması imkansızdı. Henry Ford da her ailenin bir aracı olması gerektiğini ve bunun büyük bir ihtiyaç olduğunu söylüyordu.
Model T, kayan bant sistemi sayesinde 93 dakikada montajlandı. Otomatik olan bant sistemi sayesinde işçilerin iş yoğunluğu ve maaşı da düştü. Bu da aracın fiyatının düşmesine sebep oldu. Bu sayede de Model T, çoğu ailenin sahip olabileceği bir araç haline geldi. Teknolojik olarak da rakiplerine göre fazlasıyla ileride olan Model T, diğer araçlardan farklı bir silindir sistemi ile çalışıyordu.
Blok döküm tekniği ile çalışan araç silindirlerinin başları sökülüp geri takılabilir şekilde tasarlanmıştır. Model T, dünya tarihine damga vuran bir araçtır. Çünkü kayan otomatik bant sistemi ile seri üretim sağlanmış, bir ürünün daha ucuza mal edileceği kanıtlanmıştır. Fordizm akımının da öncüsü olarak anılan Model T günümüzde dahi Dünyanın en çok satılan üçüncü aracı unvanına sahiptir. Dünya tarihini değiştiren araç Model T’nin bir örneği bugün Rahmi Koç Müzesinde sergilenmektedir.
Model T’nin ardından tarımsal alanda kullanılabilecek taşıtlar da piyasaya sunuldu. T model araçlar gün geçtikçe daha da ünlü olmaya başladı. Şirket hızlı üretimi sayesinde her gün onlarca araç yapabiliyordu ve gelen talepleri karşılayabiliyordu. İngiltere, Almanya gibi ülkelere de birçok araç satışı yapıldı. Şirket artık bir dünya devi olarak anılmaya başlanmıştı. 1926 yılında şirketin sermayesi 1 milyar dolara yükseldi. Bu gelişme ile birlikte Ford Şirketi dünyanın en büyük motor şirketi olarak belirlendi.
Henry Ford, bu yıllarda sadece araç üretmedi. Bunun yanı sıra dünyadaki ekonomik dengeleri de köklü bir biçimde değiştirdi. İşçilerinin ücretini düşürmek yerine arttırdı ve endüstri dünyasını şoka uğrattı. Günde 8 saat çalışan işçiler 5 dolar alıyorlardı. fakat rakip şirketlerin işçileri 9 saat çalışarak 2 dolar alıyorlardı. Henry Ford, arabalardan çok az kar ediyordu fakat imalat sayesinde sürümden kazanıyordu. Dünyanın endüstri devi olmasının sebeplerinden biri de buydu.
1932 yılında Avrupa pazarı için tasarladığı Y Model araç tanıtıldı. Bu araçta yeni motor V8 motoru bulunuyordu. Bu araç da fazlasıyla rağbet gördü. Yıllar ilerledikçe 2. Dünya Savaşı’nın ayak sesleri daha da net duyulmaya başladı, Henry Ford da işletmesini bu savaşa göre uyarladı.
Ford Motor Company savaş boyunca en çok kullanılan şirketlerden biri oldu. Savaş malzemesi teslimatı ile büyük bir kazanç sağladı. Bu kazançlara rağmen Ford, savaştan yana olmadığını her fırsatta dile getirdi. Dünya Savaşı sırasında da önceliğinin her zaman barışın korunması olduğunu söyledi ve 1936 yılında barışın güvencesi için Ford Foundation adında bir vakıf kurdu. Bu vakıfla sınırlı kalmadı, kimsesizlere yardım edebilecek birçok vakıfa da yardımcı oldu.
Oğlu Essel 1943 yılında kadar işleri üstlenmişti ve bu sırada Henry Ford gözlerden uzak bir emeklilik hayatı sürüyordu. Fakat Essel 1943 yılında ölünce işleri tekrar devir aldı. 2 yıl çalıştıktan sonra tekrar köşesine çekilmek isteyen Henry Ford, 1945 yılında şirket yönetimini torunu Henry Ford 2’ye teslim etti. Henry Ford, 7 Nisan 1947 yılında hayatını kaybetti. Hayatını kaybettiği gün şehirde elektrikler kesildi ve herkes mum ışığında cenazeye katılmak zorunda kaldı. Çoğu kişi bu cenaze töreninin bir doğum gününe benzediğini söyledi. Henry Ford, rakipleri tarafından bile büyük bir saygıyla anılıyordu. Bir devir böylece kapanmış oldu. Fakat kurduğu ve geliştirdiği şirket hala ayakta ve dünyaya hizmet etmeye devam ediyor!
Fordizm
Henry Ford’un öncülüğünü yaptığı Fordizm üretim sistemi adeta üretim sektörünün kaderini değiştirmiştir. 20. yüzyılın en yaygın kullanılan üretim sistemidir. 1920’li yılların başında uygulamaya konan Fordizm üretim sistemi kitle üretime ve kitle tüketimi üzerine kuruludur.
Parça taşıyan şeritler geçerken işçiler kendi önündeki işleri yaparlar. İşçiler adeta robot gibi kayan bant sisteminde önlerine gelen parçaları birleştirirler. Böylece işlemler hızlı gerçekleşir. Fordizm modelinde üretim standartlaşır. Otomasyon yoluyla kitlesel bir üretim gerçekleşir. Üretimde merkezi örgütlenme oluşur. Tüm bunların yanı sıra dönemin işçilerinin kalifiye elemanlar olmaması sebebiyle işler bazen aksıyordu. Fakat Fordist sistemde işçinin kalifiye olmasına gerek kalmadı. Çünkü kayan bant sistemi ve makineleşen endüstri işçilerin iş yoğunluğunu azalttı.
Bu olumlu bir sonuçmuş gibi görünse de bu sebepten işçilerin maaşı düşmeye başladı. Fakat Henry Ford, işçilerinin yaptıkları arabayı alacak güce sahip olması gerektiğini söyledi ve işçilerinin maaşını iyileştirdi. Bu sayede işçilerin fabrikaya ve işlerine olan sadakati arttı.
Fordizmde esas hedef işletme verimliliğini ve karı arttırmaktır. Kar arttıkça şirketler büyür ve gelişir. Kitlesel üretim sayesinde de çeşitlilik azalır fakat miktar olarak çok sayıda ürün üretilir. Hızlı üretim için de kalifiye olan veya olmayan çok sayıda işçi gerekir. Bu da iş istihdamını artırır. Fordizm, özellikle 2. Dünya Savaşından sonra en çok kullanılan üretim biçimi haline geldi. Fakat tüketim topluluğu, üretimin çeşitlenmesi, taleplerin değişmesi, kitlesel mallara olan talebin doygunluk sebebiyle azalması, piyasalarda istikrarın azalması gibi sebeplerle 1970’li yıllardan sonra büyük bir düşüşe geçti.
Ford Ticari Markası
Ford yıllardır oval şekilli amblemi ile biliniyor. 50 yılı aşkın süredir bu amblemi kullan Ford amblemi yıllar içerisinde gelişim gösterdi. 1903 yılındaki ilk logosunda el yazısı ile yazılmış bir Ford amblemi vardı ve bu amblem şirket sözleşmelerinde de kullanıldı. 1906 yılında F ve D harfleri daha kuyruklu bir hale gelmeye başladı. 1911 yılında da el yazısı ile oval şekil birleşti ve amblemi yarattı. 1912 oval şekil bir anda üçgene döndü ve turuncu kullanılmaya başlandı. Fakat Henry Ford bu stili hiç sevmediği için bir daha kullanılmadı. 1926 yılında da Ford yine mavi ve oval yazı stiline dönüş yaptı. Uzun yıllardır kullanılan Ford amblemi bugün de en çok dikkat çeken amblemlerden biri!
Henry Ford, bugün dünya devi bir şirketin kurucusu ve bir üretim akımının öncüsü olarak tarihe adını yazdırmış bir isim. Kurduğu şirket ve tasarladığı arabalar hala birçoğumuz tarafından biliniyor ve sıklıkla kullanılıyor. Birçok girişimi başarısız şekilde sonuçlanan Henry Ford, adeta azmin zafere dönüşünün bir örneği! İflas eden şirketleri, yaşadığı buhranlar, ilgi görmeyen deney çabaları Henry Ford’u yıldırmamış ve dünya tarihine geçmesine engel olamamış. Birçok kesime ilham olacak bir hayat yaşayan ünlü mühendis ve sanayici Henry Ford, 12 yaşında küçük bir çocukken çalıştığı atölyede bunları hayal bile edemezdi!
